გურამ ოდიშარიას რეცენზია წიგნზე „შინ-შენ“
გურამ ოდიშარია
ერთმანეთის გამცოცხლებლები
ეკატერინე ტოგონიძის ახალი რომანის „შინ-შენ“-ის (“სულაკაურის გამომცემლობა”, 2020) მთავარ გმირს, ნიას, ახალგაზრდა მსახიობს, ერთ-ერთი კინოდუბლის გადაღებისას, მანქანაში რეზინის საფენი აქსელერატორის სატერფულთან ჩაეგორგლა. ქალს მანქანა არ დაემორჩილა… მოკლედ, ბედზე გადაურჩა სიკვდილს. და სწორედ მაშინ ძლიერად შეირყა თბილისი და მისი შემოგარენი, მაგრამ ნიას მიწისძვრა არ უგრძნია.
და სწორედ მაშინ, იმავე წუთს, მისი ქმარი, ბავშვობაში ომის დღეებგამოვლილი დემნა, მიწისძვრის ზრიალით შეშინებული, სახლიდან გარბის. შინ მათი პატარა გოგონა, მათი გაბრიელა რჩება, მარტოკა… გაბის მიწისძვრის შედეგად მიღებული შოკის გამო სამყაროსთან კავშირი ერღვევა და უცხო, სიკვდილს უკიდურესად მიახლოებული ძილი ატყვევებს. გადის დღეები, თვეები, გადის ნახევარი წელიც… მაგრამ პატარა გაბი ვერა და ვერ იღვიძებს. ნიას უნამცეცდება მისი სამადამიანი, მისი უმშვენიერესი მაკროსამყარო, უმშობლიურესი, თბილი ოჯახი, მკურნალი, მფარველი მისი… ნიასთვის ჩერდება დედამიწის ღერძი, ღალატობს ერთ დროს მეტად საიმედო სივრცე.
„ღმერთო, როგორ მძულხარ, დემნა. ღმერთო, როგორ მიყვარდი“… ბედისწერის მძიმე განსაცდელში ფეხშედგმულ ნიას სულს დაუნდობლად და უსასრულოდ უწრიალებს კითხვები: იქნებ მიწისძვრისას დემნა სახლში არ იყო? გარეთ იყო?.. რა უნდოდა გარეთ? იქნებ არ გაქცეულა და არ მიუტოვებია გაბი?..
დრო გადის… ნიას კითხვები პასუხგაუცემელი რჩება… ვერა და ვერ, არა და არ იღვიძებს გაბი…
რომანიდან ახალგაზრდა, სათნო და ლამაზი ქალი გესაუბრება, ხელში ყავის ფინჯანს ატრიალებს, ლამის ჩურჩულით გიყვება თავის ისტორიას, გულწრფელად გიყვება ყველაფერს, საუბრობს იმაზე, რაც უყვარს, რასაც ესათუთება, რაც მოსწონს და რაც არ მოსწონს, იმაზეც, რასაც ვერავის ვერასოდეს აპატიებს… არადა, ქალი ძალზე ლმობიერია, უსაზღვროდ თანამგრძნობი, მშვიდია და ფაქიზი თავისი საყვარელი ადამიანის მშობლიურ ზღვასავით, ხანდახან კიდევ იმავე ზღვასავით ბობოქარიც. შეუძლებელია მის გულწრფელობაში ეჭვის შეტანა.
და რაც უფრო უკეთ, ფურცელ-ფურცელ ეცნობი და უღრმავდები ქალის სულს, ქვეცნობიერად ხვდები, რომ ის ერთ დროს შენი ოცნების ქალი იყო. და, რა თქმა უნდა, გიყვარდა. წინათ, ოდესღაც, სხვა ცხოვრებაში, მოხეტიალე ლაბირინთებში, სამივე დროში ერთდროულად. ქალიშვილი იყო შენი, დედაც, შეყვარებულიც. შენი უცნობიც იყო… და ასეთიც გიყვარდა, უცნობი. მიჰყვები სტრიქონებს და გიკვირს, ჩვენს ომებს, ჩვენს მშვიდობად წოდებულ უცნაურ ყოფას, ჩვენს ურთიერთდაუნდობლობასა და გაწირვას, საერთოდ, ამ „ჟამს უნდობარს“, უიმედობასა და ამღვრეულ ქაოსს როგორ გაუსხლტა მისი სუფთა, კამკამა სული, როგორ გადაურჩა, როგორ შეინარჩუნა ასეთი ლამის დაუჯერებელი სიფაქიზე, სასოება, ერთგულება.
იშვიათად წამიკითხავს ასეთი თანაგრძნობით დაწერილი წიგნი. დასაწყისიდანვე იგრძნობა, რომ ავტორს უყვარს ადამიანი. რა თქმა უნდა, მკითხველიც უმალ გრძნობს ამას. ეკატერინე ტოგონიძისათვის ლიტერატურის ერთ-ერთი მთავარი მისია ადამიანის მხარში ამოდგომა და გამხნევებაა, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მიზეზთა და მიზეზთა გამო, მას ძალიან უმძიმს.
ნიასათვის შვილი უკიდეგანო სამყაროს შუაგულია, ოაზისია დაუნდობელ უდაბნოში. სადაც არ უნდა იყოს ნია, სულ გაბისაკენ მოისწრაფვის, ჩქარობს შინ დაბრუნებას, რათა ესაუბროს და ესაუბროს, სითბო არ მოაკლოს მძინარე შვილს. „ცუდად ვარ დღეს, გაბი“… „იცი, დილით ვინ შემხვდა?“… „…თოვლი მოვიდა, პირველი თოვლი, გაბი, გაიღვიძე…“ „გაიღვიძე, ჩემო ვარდისფერო ატამო…“
სახლი უნდა გაბის, ძველი სახლი, რომელიც მიწისძვრამ წაართვა. შინ უნდა, იქ, სადაც ოჯახის რელიკვიად ქცეული, დიდი ბაბუის რარიტეტული დრამი და სახლის მშობლიური სუნი იდგა. სწორედ ისეთი სახლი უნდა, გაბისტოლა ბავშვები რომ ხატავენ – მთვარემდე ამაღლებული სახურავით, და რომლის სარკმლებში აუცილებლად ჩანს ანთებული ნათურა, ფანჯრის რაფაზე კი ყვავილების ქოთნები დგას. „შინ“ სამი ადამიანის მზერითაა გალამაზებული, „შინ“ ტკბილად შესცქერიან ისინი ერთმანეთს. შენ თუ შინ იქნები, ყველაფერი ჩინებულად წარიმართება, გაბიც გაიღვიძებს… და მაგრამ მაინც, რა მოხდა მაშინ, დემნა, რატომ დატოვე გაბი? ნუთუ ასე შეგეშინდა? თუ შენ არ იყავი შინ?.. შენ შინ არ იყავი?.. ნუთუ გაბიც ისევე შეაშინა მიწისძვრამ, როგორც მამამისი ბავშვობისას დაბომბვამ, რომელმაც სახლი თავზე ჩამოუნგრია და ოჯახის წევრებიც შეიწირა?
„მე შენ მიყვარხარ“ აფხაზურად ასე ჟღერს – „მე შენ კარგად გხედავ“. როსტომ ჩხეიძემ „შინ-შენ“-ზე დაწერილ წერილში, „შენი ბედისწერის ჯვარი“, ეს ფრაზა ჰაიკუს შეადარა (დაუმთავრებელ ჰაიკუს). ზუსტი და კარგი შედარებაა. ფრაზა მართლაც ჰაიკუსავით იმ ლაკონიური იდუმალებითაა დამუხტული, რომლის დასრულებასა და ამოხსნაზე მკითხველმა თავისი წილი შემოქმედებითი ენერგია უნდა დახარჯოს.
„მე შენ კარგად გხედავ“ გონგივით მეორდება რომანში, რათა მკითხველს სიყვარულთან ერთად ხშირად სხვა, მხსნელი ფასეულობებიც შეახსენოს („თუ გინდა რომ გადარჩე, უნდა გიყვარდეს“).
როდესაც ვინმე ძალიან გიყვარს, მაშინ ყველა ასაკში ხედავ მას. რა თქმა უნდა, ბავშვობაშიც. თითქოს შენც მასთან ერთად იზრდებოდი. მისი ცხოვრების ყველა დეტალი, ყველა ნიუანსი გაინტერესებს, როდესაც ძალიან გიყვარს ვინმე. ნია, თავისი უძვირფასესი ადამიანების ტკივილის მტვირთველი, მათი სულების ლაბირინთებში გზის გამკვალავი ნია, სწორედ ასეთი სიყვარულის ნიჭითაა დაჯილდოებული.
ის ძლიერი წარმოსახვის უნარის მქონე მსახიობია. მას იღებენ ფილმში, რომელსაც „უღელტეხილი“ ჰქვია. ფილმში მას ანა ჰქვია.
ანა უღელტეხილზე დევნილთა უსასრულო ნაკადს მიჰყვება. მას რამდენიმე კამერა იღებს. აღმართებზე იღლება, ძალიან იღლება ანა. სტკივა ფეხები, მთელი სხეული სტკივა, უმძიმდება სუნთქვა. წებოვან ტალახში მოაბიჯებენ და მოაბიჯებენ დევნილთა უსასრულო მწკრივები, საშველი კი არა და არ ჩანს.
უღელტეხილს შეუდგა ქალი, სახელად ანა, მაგრამ გარკვეული დროის შემდეგ ანა სადღაც ქრება და უკვე გზას თავად ნია აგრძელებს. ნია სწორედ იმ გოლგოთაზე მოაბიჯებს, რომელიც რამდენიმე წლის წინ პატარა ბიჭმა, სახელად დემნამ გადაიარა…
ნიას ატყობინებენ, რომ მისი შვილი უღელტეხილზე გაიყინა… გაბი?.. გაბი გაიყინა?.. ქალი მის სიახლოვეს მომავალ ოფიცერს პისტოლეტს ბუდიდან ამოაცლის, ნიკაპქვეშ მიიდებს და სასხლეტს თითს გამოჰკრავს. რა თქმა უნდა, პისტოლეტი არ გავარდება, ის ხომ ბუტაფორია-პისტოლეტია. არც ის „სამხედროა“ სამხედრო, მსახიობია. დევნილებიც არსად ჩანან, ეს ხომ „მასოვკის“ მონაწილე ადამიანები გადადიან უღელტეხილზე. ეს ხომ ფილმის გადაღებაა. აქ რა უნდა ომს?
ნიას ქმედება სცენარით არ იყო გათვალისწინებული. ნია, შენ ანა ხარ, ანა! ანა ითამაშე!.. რეჟისორი კი ყვირის -„არ შეჩერდეთ, გააგრძელეთ გადაღება!“
არადა, ეს ყველაფერი რეალურად რომ წარმართულიყო, ნია მართლა მოიკლავდა თავს… ამ ნიჭიერად დაწერილი პასაჟის ძალაც ამაშია (ვცდილობ, ძალიან მოკლედ ვისაუბრო რომანის შთამბეჭდავ ფინალზე. მკითხველს აქაც სევდიანი სიამოვნება ელოდება).
და სწორედ მაშინ ამოხსნა ნიამ სიტყვაძუნწი დემნას ტრავმირებული სულის საიდუმლო.
„გაბრიელა, მიწისძვრის დროს მამაშენი სახლში არ იყო. მის ნაცვლად სახლში პატარა ბიჭი იყო, შენხელა დემნა“.
მხოლოდ ის, ნია უნდა ჩასწვდომოდა დემნას მძიმე დუმილის მიზეზს, მხოლოდ მას უნდა ამოეხსნა დემნას უვადო ტკივილის არსი, ფორმულა, ამოცანა. და ეს უღელტეხილზე უნდა მომხდარიყო.
სენ-ჟონ პერსს „ანაბაზისში“ აქვს ასეთი სტრიქონი – „ვისაც მუზარადით არ შეუსვამს უდაბნოს წყალი, გულს ვერასოდეს გადავუშლი, ის ვერასოდეს გამიგებს“.
მწერლის ენა დახვეწილია, მას ზედმიწევნით კარგად აქვს შესწავლილი ომის პერიოდის დოკუმენტური მასალა. წიგნში ბლომადაა ზუსტი მიგნებები, მინიშნებები… უღელტეხილზე დემნას დეიდა გარდაცვლილ კაცს ქურთუკს ხდის და, მიუხედავად დემნას დიდი წინააღმდეგობისა, ძალით აცმევს მას, რათა გზაში არ გაიყინოს (კიდევ ერთი სულიერი ტკივილი ბავშვის უბედურებათა ყულაბაში). დგება ხოლმე ასეთი დროც, როდესაც მკვდრები ცოცხლების გადარჩენას ცდილობენ.
ავტორი რომანის დასაწყისში წერს – „ადამიანები ორად იყოფიან: ომგამოვლილებად და ომგამოუვლილებად. თუმცა მათ შორის არიან სხვებიც – ომსა და მშვიდობას შუა გადებული ბეწვის ხიდები, დროის საქანელები“.
ნაღვლიანი და მართალი სიტყვებია. კაცი, რომელიც ომში წავიდა, ის ხომ ან მოკლეს, ან, თუკი სიკვდილს გადაურჩა, შინ მაინც სულ სხვა კაცად დაბრუნდა. ომამდელი კაცი კი სადღაც გაქრა. ნებისმიერი ომგამოვლილი მშვიდობიანი მოსახლეც, ბავშვი იქნება ის თუ მოხუცი, ომის დამთავრების შემდეგ სულ სხვა ადამიანად დაიარება დედამიწაზე.
აბა, ომი რისი ომია – ის მარად ცდილობს, უცხო არსება ჩაგვისახლოს სულში, თავსდატეხილი უბედურებები არმაგედონის ხანძრისფრად დაგვასიზმროს, სათამაშო პისტოლეტის გასროლის ხმითაც დაგვზაფროს, უმნიშვნელო მიწისძვრისასაც კი სახლიდან შეშინებულები გამოგვაქციოს ისე, რომ სახლში მყოფი შვილიც დაგვავიწყოს… მომავალი წარსულად გვიქციოს და მხოლოდ ერთადერთ, გარდასულ დროში ჩაგვკეტოს, დაგვატუსაღოს, და მხოლოდ იქ გვაარსებოს.
წიგნის გარე ყდაზე ახალგაზრდა, ლამაზი ქალის ფოტოა დაბეჭდილი. ეს ეკატერინე ტოგონიძეა. ძალიან ჰგავს ნიას! მას ხელში ძაფის გორგალი უჭირავს და სადღაც, შორს იმზირება, თითქოს ლოცულობსო. აფხაზეთშიც და სამეგრელოშიც დღესაც არცთუ ცოტანი არიან ის ადამიანები, რომლებთაც სწამთ – თუ ადამიანი სახლიდან შორს გარდაიცვალა, მისი სული ჩვეულებრივი ძაფის დახმარებით სიკვდილის ადგილიდან მშობლიურ სახლში უნდა გადაიყვანონ. რამდენჯერმე მინახავს, გზაზე როგორ მიაცილებდა გარდაცვლილის სულს ფეხით მიმავალთა ჯგუფი (ხანდახან მანქანითაც აღასრულებენ ამ რიტუალს). ათეული, ზოგჯერ ასეული კილომეტრიდანაც დაუბრუნებიათ სული მშობლიურ სახლში.
როდესაც სიქაგამოცლილი ადამიანები ღია ჭიშკარში სულს შეაცილებდნენ, ტკივილიანი ღიმილით მიმართავდნენ მას – შემოდი, შემოდი, შემობრძანდი, გენაცვალე, ხომ იცანი შენი სახლი?.. შენ უკვე შინა ხარ, შინ!..
ომის დროს ჩვენი სულები იღლებიან და დიდი ხნით გვშორდებიან. გვტოვებენ მარტო. მათ კვალდაკვალ ჩვენც ვშორდებით ერთმანეთს. ჩვენ, ყველანი, როგორც ერთი, რომელიმე ქვეყნის მცხოვრებლები, ასევე პლანეტის ნებისმიერ კუთხეში მყოფი ადამიანებიც.
ომების შემდეგ ჩვენ ისე ვცხოვრობთ, თითქოს მოვუკვდით, თითქოს სიცოცხლეშივე ვასაფლავებთ ერთიმეორეს, არადა, უნდა გავუცოცხლდეთ, მოვძებნოთ, კვლავ აღმოვაჩინოთ ერთმანეთი. ერთმანეთის გამცოცხლებელი ძაფების გორგლები გვჭირდება, რომლებიც გაშეშებული წარსულიდან მომავალში, „გუშინწინიდან“ „ხვალ“ გადაგვიყვანენ, ჩვენ შორის გაბმული ძაფებისგან მომავლის იმედებს მოგვიქსოვენ, ყველა მოკლე თუ შორ გზაზე გამოჰყვებიან, ყველა ჭიშკარს, ყველა კარს მიაკითხავენ, ყველა სახლში შეაღწევენ და ერთმანეთის გამცოცხლებლებს ღიმილით შეგვატყობინებენ – აწი ნურაფრის შეგეშინდებათ, ჩვენ ყველანი შინა ვართ, შინ…ერთად ვართ..
და როდესაც ჩვენ გავუცოცხლდებით და ერთმანეთს დავუბრუნდებით, სწორედ ისე, როგორც ეს რომანის სამმა მთავარმა გმირმა საოცარი სიყვარულით მოახერხა, ჩვენ კარგად დავინახავთ ერთმანეთს, ძალიან კარგად…
ერთ-ერთი ასეთი ჯადოსნური გორგალია რომანი „შინ-შენ“. მადლობა და ღმერთმა ხელი მოგიმართოთ, ძვირფასო ეკა, ძვირფასო ეკატერინე ტოგონიძევ! დარწმუნებული ვარ, ძალიან ბევრ ადამიანს აღმოაჩენინებს ერთმანეთს, ძალიან ბევრს გაუცოცხლებს ხვალინდელი დღის იმედს თქვენი შესანიშნავი წიგნი.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]